می‌شود. رفتارهایی که فرد در فعالیت‌های خود نشان می‌دهد نشانگر درجات خودباوری او است. البته گاهی افراد دچار خودباوری‌های کاذبی نیز می‌شوند که ازلحاظ شدت و حِدَّت پافشاری آن‌ها در برخی ویژگی‌ها قابل‌تشخیص است. مثل کسی که توان انجام کاری را به‌تنهایی ندارد و عملاً نیز چنین چیزی ممکن نیست، ولی مصرانه خود را توانمند به انجام آن نشان می‌دهد یا دیگری کار را به او واگذار می‌نماید، در حقیقت با این کار به خود ظلم می‌کند. حضرت علی علیه‌السلام دربیانی شیوا به این مطلب اشاره می‌نمایند:

«هرکه تو را به آنچه در توان و طاقت تو نیست وادار کند، در حقیقت تو را درگیر با خودکرده است.[3]»
در بینش قرآنی اینکه انسان بداند، خداوند او را به‌منزله‌ی اشرف مخلوقات آفریده، اسماء الهی را به او تعلیم داده و به‌واسطه همین امتیاز او را امانت‌دار خویش قرار داده در خودباوری او نقش بسزایی دارد. انسان باقدرت تعقل و اختیار می‌تواند عالم هستی را به تسخیر خود درآورد و به همین جهت در بین مخلوقات ،هیچ مخلوقی قدرت غلبه بر انسان را ندارد و نمی‌تواند او را شکست دهد. پس اگر انسانی در زندگی موفقیت‌های لازم را به دست نیاورد، ناشی از جهل او نسبت به توانمندی‌هایی است که خداوند به او داده تا از آن‌ها استفاده نماید. باور داشتن توانایی‌های خویش، استعداد انسان را بارور می‌سازد. قدرت خلاقیت و شکوفایی به انسان می‌دهد. حضرت امام قدس سره توصیه دارند که ما خودمان را باور کنیم.

ایشان در مورد خودباوری می‌فرمایند:

«ما باید این را بفهمیم که همه‌چیز هستیم و از هیچ‌کس کم نداریم، ما که خودمان را گم‌کرده بودیم باید این خود گم‌کرده را پیدا کنیم.[4]»
اگر چنین باوری در ما ایجاد شود حتی می‌توان در دنیا حرف اول را زد همان‌طور که جوانان ایران با تلاش و پشتکار به تولید سلول‌های بنیادین دست یافتند. مقام رهبری در این خصوص می‌فرمایند:

«ما بر اساس مبانی اسلام، علم را از هر جای دنیا که باشد فرامی‌گیریم و هزینه آن را نیز می‌پردازیم، اما شاگرد پیشروان علمی امروز دنیا باقی نمی‌مانیم و باکار و تلاش بی‌وقفه جوانان اندیشمندمان همچنان که جوانان مؤمن و فرهیخته ما با تولید سلول‌های بنیادی انسولین ساز برای اولین بار در جهان به مرزهای نوین علمی در این رشته دست یافتند.[5]»
ممکن است انسان در این مسیر با مشکلاتی مواجه گردد یا حتی ترس مانع از ورود او در آن کار شود؛ اما او باید با توکل بر خدا و ایمان به عنایتش آن کار را شروع نماید. حضرت علی علیه‌السلام در این زمینه توصیه‌ای دارند:

«اگر از چیزی ترسیدی در همان چیز وارد شو؛ زیرا شدت ناراحتی پرهیز و خویشتن‌داری از آن، بزرگ‌تر از آن است که می‌ترسی.[6]»
کسی که در زندگی ثابت‌قدم باشد و در شرایط بحرانی، تصمیم معقول بگیرد. تسلیم شرایط نمی‌شود، می‌توان ادعا کرد که او به مرحله‌ای از خودآگاهی رسیده ودارای هوش هیجانی بالا است. خداوند متعال یکی از اوصاف مؤمنین را همین ثابت‌قدم بودن درراه حق می‌داند:

 «خداوند كسانى را كه ايمان آوردند، به خاطر گفتار و اعتقاد ثابتشان، استوار مى‏دارد هم در اين جهان! [7]».
اهل ایمان ازنظر منطق، محکم و استوار هستند و در برابر مکتب‌های مادی می‌ایستند.[8]

خداوند به‌بیان‌دیگر در سوره احقاف می‌فرمایند: «كسانى كه گفتند: «پروردگار ما الله است»، سپس استقامت كردند، نه ترسى براى آنان است و نه اندوهگين مى‏شوند.[9]»

آیت‌الله جوادی آملی در تفسیر آیه 27 از سوره ابراهیم می‌فرمایند: برای انسانی که در مسیر الهی ثابت‌قدم است تلخی و خوش او را از مسیر باز‌نمی‌دارد، جذبه زرق‌وبرق دنیا او را نمی‌گیرد. با دیدن نعمت آن‌قدر خوشحال نمی‌شود که وظیفه را فراموش کند و در هنگام دیدن مصیبت در انجام وظائف کوتاهی نمی‌کند.[10]

داشتن معیار و شاخص در کارهایشان از ویژگی‌های افرادی است که به مرحله‌ی خودآگاهی رسیدند .این افراد صحت کار خود را بر اساس شاخص مورد تأیید خودشان مشخص می‌کنند. آن ها درصد قابل‌توجهی از هوش هیجانی رادارند. آن‌ها با توجه به بینش خود، برای هر کاری که انجام می‌دهند هدف خاصی را در نظر می‌گیرند، زندگی را پوچ تصور نمی‌کنند بلکه برای رسیدن به اهدافشان برنامه‌ریزی می‌کنند «و آن‌ها كه از لغو و بيهودگى روی‌گردان‌اند.[11]»

 صفتی که خداوند در این آیه اشاره می‌کند، دوری از لغو و بیهودگی است. درواقع، فرد مؤمن با توجه به معیاری که دارد، تمام حرکات و خطوط زندگی‌اش را بر اساس هدفی انتخاب می‌کند. هدفی که مفید و سازنده باشد.[12]

خداوند انسان را مأمور به عبادت خود،[13] و پس از مدت‌زمان محدود[14] به‌سوی او بازخواهد گرداند. با این‌ وجود کسانی هستند که به اهمیت موضوع پی نبرده و خود را آن­چنان مشغول کارهای پوچ و بیهوده کرده­اند که گویا  قرار است همیشه در این جهان زندگی کنند. خداوند متعال در وصف حال این­گونه افراد به رسول خود صلوات الله علیه چنین می­فرماید: «آنان را به حال خود واگذار تا در باطل غوطه‏ور باشند و سرگرم بازى شوند تا روزى را كه به آن‌ها وعده داده‌شده است ملاقات كنند (و نتيجه كار خود را ببينند)![15]»

 شاخص دیگری که این‌گونه افراد به آن توجه دارند این است که شناخت و علم نسبت به کاری که می‌خواهند انجام دهند برایشان اهمیت دارد آن‌ها می‌دانند بدون شناخت وارد شدن به کاری عاقبت خوبی نخواهد داشت. حدیث پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه مؤید این مطلب است.

«كسى كه كارش بر پايه علم و معرفت استوار نباشد، زيان و فساد عملش بيشتر از خير و مصلحت است[16].»

1. من لَم یَنجِد لَم یُنجَد (همان، ص450).
2. احْمِلْ‏ نَفْسَكَ‏ لِنَفْسِكَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ لَمْ يَحْمِلْكَ غَيْرُك (محمد بن یعقوب کلینی، كافي، ج‏2، ص454).
3. مَنْ كَلَّفَكَ مَا لَا تُطِيقُ فَقَدْ أَفْتَاكَ‏ فِي‏ عِصْيَانِه (عبدالواحد تمیمی آمدی، غررالحکم، ص478).
4. روح الله خمینی، صحیفه نور، ج15، تهران، وزارت ارشاد اسلامي، 1371، ص310.
5. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار جوانان، اساتید، معلمان و دانشجویان دانشگاههای استان همدان 17/4/83؛ پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری.
6. إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِيهِ فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّيهِ‏ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْه (محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج‏68، ص362).
7. يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَة (ابراهیم/27).
8. محسن قرائتی، تفسير نور، ج‏6، ص286.
9. إِنَّ الَّذِينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا (احقاف/13).
10. ر.ک.عبدالله جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، 1378، ص241 .
11. وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ (مومنون/3).
12. ر.ک. ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج14، ص195.
13. وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُون (ذاریات/56).
14. إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا لَوْ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (مؤمنون/114).
15. فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَ يَلْعَبُوا حَتَّى يُلاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُون (زخرف/83).
16. مَن عَمِلَ عَلَى غَيرِ عِلمٍ كَانَ مَا يُفسِدُ اَكثَرَ مِمَّا يُصلِحُ (حسن ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص47).

صفحات: 1· 2