شناخت نقاط ضعف انسان

هر انسانی برای اینکه بتواند رشد نمید باید واقف به نقاط خودش باشد تا ضعف موجب هلاکت او نگردد
افرادی که فاقد ارزیابی صحیح از خود هستند از نقص اخلاقی رنج می‌برند. داشتن صفات غیراخلاقی چون خودخواهی، نفرت، حب قدرت، روح نیکی را در زندگی آنان از بین می‌برد. برعکس، مبنا و اساس صفات اخلاقی در زندگی به خود آگاهي است وكساني كه به خودآگاهی رسیده‌اند، قادرند با تکیه ‌بر نقاط قوت خویش برای رفع کامل نقاط ضعف خود تلاش کنند، آن‌ها با این آگاهی بهتر می‌توانند بر عیب‌های خودشان مسلط شوند. واضح است که خودسازی و پرورش انسان و سیر او به‌سوی کمال در درجه اول، درگرو شناخت دقیق و آگاهی کامل او به‌تمامی استعدادها و نیروها و گوشه و زوایای وجودش است. ازاین‌رو خداوند در قرآن مؤمنین را به تزکیه نفس و شناخت و معرفت خود دعوت کرده و می‌فرماید: «‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، زنهار که خویشتن را پاس دارید.»
انسان علاوه بر توانایی‌ها، ضعف‌هایی هم دارد که ممکن است او را از درجه اعلی‌علیین به اسفل سافلین بکشاند. خودآگاهی هرگز بدون آگاهی بر عیوب و ضعف‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. چنین شناختی به ما این امکان را می‌دهد تا در جهت رفع عیوب خود تلاش کنیم، گرفتار خودپسندی، خودرأی، ناسپاسی، بخل‌ورزی و … نشویم و در برخورد با آن‌ها، منطقی رفتار کنیم و ضعف‌های خود را طبق دستورات عملی علمای اخلاق معالجه نماییم. امام علی علیه‌السلام دراین‌باره می‌فرمایند:
«نسبت به خودت جاهل مباش؛ زیرا هر کس که نسبت به خودش جاهل باشد، نسبت به همه‌چیز، جاهل خواهد بود.»
جهالت منشأ بسیاری از گناهان است. گاهی انسان به خاطر جهلش خطا می کند و در مسیر سقوط قرار می گیرد. در قرآن مجید بیش از پنجاه آیه، اوصاف نکوهیده‌ای را اشاره و به جهت آن‌ها، انسان را مورد سرزنش قرار داده است که در اینجا به نه مورد آن اشاره می‌کنیم.

اول. خودخواهی
خودخواهی صفتی است که در آیات و روایات مورد نکوهش قرارگرفته است. این صفتِ افرادی است که در ارتباط با دیگران، خواسته‌های خودشان را در اولویت قرار می‌دهند. به هنگام مواجه‌شدن با نیازمندی از کمک کردن به او خودداری می‌کنند؛ زیرا این افراد همه‌چیز و همه‌کس را براي خود می‌خواهند و به غير خود اعتنايي ندارند. اگر هم به نیازمند کمکی کنند بر او منت می‌گذارند که این عمل، خود سبب باطل شدن عمل خیرشان خواهد شد خداوند متعال می‌فرماید «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! بخشش‌های خود را با منت و آزار، باطل نسازيد! » در برخی از روایات ضعف عقل را منشأ خودخواهی می‌داند. حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند:
«خودپسندى و بلندپروازی هر انسان، دليل بر ضعف عقل و نارسائى فكر او است.»
کسی که عقل او کامل نباشد و قادر بر کنترل غریزه خودخواهی نباشد، ممکن است از همین راه هلاک شود خودخواهي سبب بسياري از مشكلات در زندگي براي انسان می‌شود. در مواردي كه منافع و خواسته‌های شخصي در ميان است، فرد نمی‌تواند از روی حق و انصاف قضاوت نماید؛ و قضاوت‌های او متمايل به نتیجه‌ای می‌شود كه موردعلاقه اوست. بنابراين خودخواهي به انسان اجازه نمی‌دهد چهره حقيقت را آن‌چنان‌که هست ببيند. امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند: «كسى كه نسبت به خود و كارهاى خود دچار خوددوستی مفرط گردد از راه مستقيم هدايت منحرف‌شده و به گمراهی گراییده است و چيزى را كه شايسته آن نيست ادعا می‌کند.»
انسان خودخواه از مسیر تکامل و ترقی دور خواهد شد و گرایش او به سمت ضد ارزش‌ها است و به خاطر این صفت از حقیقت متعالی و ملکوتی غافل خواهد شد.