استقامت و بردباری
یکی از نشان‌های افراد خودآگاه، استقامت و بردباری در مقابل مشکلات است. افرادی که از هوش هیجانی بالایی برخوردار هستند برای رسیدن به هدف زود تسلیم مشکلات نمی‌شوند، موانع پیشرفت خود را یکی پس از دیگری برطرف می‌نمایند و با استقامت در برابر شداید به اهداف خود می‌رسند. امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «باتحمل دشواری‌ها و رنج‌های سخت، انسان به آسايش هميشگى و پايدار و پایه‌های بلند زندگى نائل می‌گردد».
هر مشکل و سختی که در زندگی فردی یا جمعی رخ می‌دهد مقدمه و زمینه رشد و تکامل انسان است. اندیشمندان و بزرگان دین، سختی‌ها و مشکلات طبیعی را سبب تکامل و پویایی انسان می‌دانند و بر این باورند که شداید و گرفتاری‌ها، انسان را همانند تعلیمات آسمانی به‌سوی کمال رهنمون می‌سازد. خداوند متعال مصائب و مشکلات را وسیله تکامل انسان قرار داده است؛ زیرا انسان گرفتار، همواره به فکر راه‌حل است و سعی می‌کند از استعدادهای نهان وجود خودیاری بجوید و آن‌ها را در جهت رهایی از سختی‌ها و گرفتاری‌ها به کار بندد. جعفر سبحانی سختی را منشأ بروز استعداد و موجب ترقی می‌داند:
انسان‌ها در پرتو مشکلات با استفاده از قوه فکر؛ مبتکر شده و ترقی می‌کنند. در حقیقت مشکل، مشوق و محرکی برای رشد دادن آن‌ها است. شخصیت‌های بزرگ علمی در طول زندگی با سختی‌ها و محرومیت رشد کرده‌اند بدين لحاظ ناپلئون مى‌گفت: شداید و آلام، هوش انسان را تيزتر و محصول خیرتر می‌سازد.
تجربه‌های فردی و جمعی بشر نیز در طول تاریخ نشان داده است وقوع سختی‌ها و شداید سبب پیشرفت رشد و تکامل انسان‌ها بوده است. تحقیقات نشان داده بسیاری از اختراعات و ابتکارات وقتی رخ‌داده که انسان‌ها خود را در اوج شداید و سختی‌ها دیده‌اند. بسیاری از اختراعاتی که روزی غیرممکن و یا قریب به محال رخ می‌نمود، در اثر تحمل سختی‌ها و صبر و همت بلند به انجام رسیده است. سختی‌ها و مشکلات ،نقاط ضعف و قوت انسان را آشکار ساخته و مسیر زندگی را برای انسان معین می کند.
«مصائب برای انسان یک اندوخته عملی زندگی است؛ و در آینده وسیله ترقی و پایه تعالی او می‌گردد و بر اثر تجارب زیادی که از مشکلات به دست می‌آورد، همواره سختی‌ها را به نفع خویش تمام می‌کند. »
امام علی علیه‌السلام ابتلای به گرفتاری را دریچه‌ای به‌سوی آسایش بعدی می‌داند:
«هرچه عرصه شداید و گرفتاری‌ها بر انسان تنگ‌تر شود، دریچه امید و آسایش به روی انسان بازتر می‌شود. »
با تحمل دشواری‌ها و رنج‌های سخت، انسان به آسایش همیشگی و پایدار و پایه‌های بلند زندگی نائل می‌گردد. حضرت علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه به این مطلب اشاره می‌فرمایند:
«چون سختی‌ها به نهایت رسد، گشایش پدید آید و آن هنگام که حلقه‌های بلا تنگ گردد آسایش فرارسد. »
در سختی‌ها و گرفتاری‌ها روحیه خداپرستی و تقرب به خدا در وجود انسان تقویت می‌شود و به فضل او امیدوارتر می‌گردد و از غیر خدا دست می‌کشد و فقط دست به‌سوی منبع فیض دراز می‌کند. خداوند متعال نیز درهای امید و رحمت را به رویش می‌گشاید.
امام صادق علیه السلام ضمن مواعظی که به عبدالله بن جندب بیان فرمودند، از حضرت عیسی بن مریم علیه‌السلام نقل می‌کنند که آن حضرت فرمودند:
«قطعاً مي‌گويم، به خواسته‌هایتان نمی‌رسید، مگر این‌که تمايلات خود را رها كنيد و به آرزوهايتان دست نمي‌يابيد، مگر با صبر كردن بر آنچه آن را ناخوشايند مي‌داريد. »