هوش هیجانی در روان‌شناسی پدیده جدیدی نیست و صرفاً نوعی نوآوری در اصطلاح‌سازی است و اولین بار در دین اسلام به شکل عملی و نظری مطرح‌شده است؛ حتی اگر بپذیریم که موضوعی کاملاً تازه و نوآوری در علم روانشناسی است، از دیدگاه اسلام چیز جدیدی محسوب نمی‌شود؛ زیرا اسلام در 1400 سال پیش، هم به هوش هیجانی، هم به مؤلفه‌های آن و هم به کاربردها و فواید آن به‌صورت اتم و اکمل اشاره‌کرده است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:
رستگاری و فلاح از آن‌کسی است که نفس خویش را تربیت و روح خود را تزکیه کند و جنبه معنوی خود را رشد و تعالی بخشد و از آلودگی به خلق‌وخوی شیطانی و گناه پاک سازد. در عظمت تربیت نفس، همین بس که قرآن کریم در سوره شمس، پس از ذکر یازده سوگند می‌فرماید: «كه هر كس نفس خود را پاك و تزكيه كرده، رستگار شده؛ و آن‌کس كه نفس خويش را با معصيت و گناه آلوده ساخته، نوميد و محروم گشته است! ».
مفاهیم صبر و خویشتن‌داری نیز یکی از ارکان اصلی هوش هیجانی است که در سوره والعصر به آن اشاره‌شده است و انسان می‌تواند با تمرین آن در حوزه‌های شخصی و اجتماعی به سعادت کامل دست یابد.
انسان به عنوان خلیفة الله می تواند با افکار،گفتار،رفتار واعمال صحیح از توانایی های خود به نحو احسن استفاده کند وبا این کارهدفمند بودن خلقت را در زندگی به اثبات رساند.
همچنین ما انسان‌ها وظیفه‌داریم ارتباط درست و منطقی با خود داشته باشیم. هیجان‌های خود را مدیریت کنیم. در متون دینی و اخلاقی هم برای کسب مقامات عالی، مخالفت با هوی نفس، محاسبه، مراقبه فرد در زندگی روزانه‌اش مورد تأکید قرارگرفته است. اینکه انسان در هر شبانه‌روز وقتی را تعیین کند و به‌حساب نفس خویش برسد.
حضرت علی علیه‌السلام برای کسب درجات عالی توصیه می‌فرمایند:
«نفس خويش را از بدى و آلودگى شهوات پاكيزه سازيد تا به بالاترين درجات انسانى نائل شويد. »
این سؤال مطرح می‌گردد: آیا در ادبیات دینی لفظی معادل هوش هیجانی وجود دارد؟ برخی خلق احسن، خلق عظیم، تقوی را معادل هوش هیجانی می‌دانند. البته ممکن است به این دلیل که این تعابیر برخی از مؤلفه‌های هوش هیجانی را شامل می‌شود بتوان آن را با تسامح پذیرفت.
مثلاً قرآن کریم از پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به خلق عظیم یاد می‌کند. به‌عبارتی‌دیگر؛ پیامبر با داشتن خلق عظیم در طول عمر خود توانست با دیگران ارتباط مؤثر داشته باشد و حتی کسانی که او را اذیت و آزار می‌دادند و در یک معنا آیینی غیر از مسلمانی داشتند با رفتار خوب خود، آن‌ها را به دین اسلام دعوت کند. درواقع نتیجه مؤلفه‌های هوش هیجانی همیشه مورد تأکید و توجه دین اسلام بوده است.