خودآگاهی هیجانی
افرادی که دارای هوش هیجانی بالایی هستند قابلیت‌های فردی دارند. یکی از این قابلیت‌ها خودآگاهی هیجانی است. این‌گونه افراد می‌دانند دارای چه نوع احساسی هستند؟ رابطه بین احساس و آنچه در ذهن می‌گذرد را به‌خوبی متوجه می‌شوند. آن‌ها آگاهی دارند از اینکه چگونه عواطف بر عملکردشان اثر می‌گذارد؟ و به‌واسطه همین خودآگاهی به‌راحتی می‌توانند اهداف خود را جهت دهند. اهمیت آگاهی به هیجان‌ها در زندگی انسان‌ها زمانی مشخص می‌شود که بدانیم در زندگی چه چیزهای توجه ما را به خود جلب می‌کند که این یادآوری موجب می‌شود احساس خوشحالی، غم، لذت درونی را بفهمیم و در صورت فقدان تعادل هیجانی، شاهد بسیاری از ناخوشی‌ها در زندگی باشیم. بسیاری از اوقات مسائلی ما را آزارمی دهد، ولی درواقع دلیل آن را نمی‌دانیم؛ بنابراین شاید تا مدت‌ها این ناراحتی در ذهن ما باقی بماند، بدون آن‌که بتوانیم برای رفع آن کاری کنیم. بسیاری از دعواها به خاطر همین سوءتفاهم‌ها است درحالی‌که اگر افراد دارای خودآگاهی هیجانی باشند، می‌توانند به علت اصلی ناراحتی‌های خود پی برده و می توانند به راحتی پیام ناراحتی خود را به دیگران انتقال دهند و چاره‌ای برای آن بیندیشند. قرآن کریم قول یعقوب که در فراق فرزند صالحش یوسف گرفتارشده بود، این‌طور بیان می‌کند:
«گفت:«من غم و اندوهم را تنها به خدا می گویم ( و شکایت نزد او می برم ) ! و از خدا چیزهایی می دانم که شما نمی دانید!».
شناخت هیجان‌ها ما ر ا در مدیریت نفس کمک خواهد نمود، در متون اخلاقی هم تا حدودی به مبحث هیجانات توجه شده است. دستوراتی که اساتید اخلاق در خصوص علائم خشم، کنترل آن بیان کرده‌اند مؤید این مطلب است که کنترل هیجان می‌تواند سرنوشت انسان را از هلاکت به سعادت تغییر دهد. انسانی که عصبانی شده اگر بتواند آن خشم را کنترل نماید، به‌یقین تصمیم عاقلانه خواهد گرفت.
هیجان‌های مثبت سلامت روحی و جسمی افراد را به میزان زیادی توسعه دهد. «اریکسون معتقد است عواطف مثبت سبب می‌شوند که ذهن فرد بر روی محرک‌ها باز شود. » شادماني يكي از هيجان‌هاي مثبت در آدمي است كه بر انديشه، احساس و رفتار وي اثر مي‌گذارد. «بگو به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند و این از هرچه گرد می¬آورند بهتر است. »
ابراز هیجانات مثبت و منفی موجب می‌شود تا افراد بیشتر احساس رضایت و خرسندی، همدلی، صمیمیت کنند و در ارتباط با دیگران موفق‌تر باشند.