آفرینش همه نعمت‌ها برای او،[10] آگاهی به‌حق تعالی به‌صورت فطری[11] و نهایت هدف از خلقت انسان اطاعت امر خدا است.[12]

این آیات ازجمله آیاتی است که جایگاه رفیع انسان را در جهان آفرینش و در نزد خودش مشخص می‌سازد. در کنار این آیات، آیات دیگری وجود دارد که مبین تکالیف شرعی و دستورات اخلاقی انسان در ارتباط با خدا، انسان‌های دیگر و ارتباط با خویش است که بر رفعت این جایگاه می‌افزاید و مؤید بزرگی شأن و منزلت انسان در بین مخلوقات دیگر است. همچنین در روایات بسیاری جایگاه رفیع انسان تصریح‌شده و از مشغول شدن به تعلقات دنیوی و دور شدن از هدف اصلی آفرینش بر حذر داشته شده است. انسان‌های خودآگاه با بینش الهی، مسیری را انتخاب می‌کنند که بهترین جایگاه را به دست آورند.

روایت دیگری بهای انسان را بهشت می‌داند و فروختن خود یا صرف کردن عمر خود در دنیا را نهایت خسران و زیان می‌داند. یک انسان خودآگاه  با بینش الهی هیچ‌وقت کاری نمی‌کند که ضرر کند. امام علی علیه‌السلام در حکمت 456 نهج‌البلاغه به این نکته اشاره می‌کند: «جان بهاى شما جز بهشت نيست؛ پس آن را جز به بهشت مفروشيد.[13]»

و همچنین امام موسی بن جعفر علیه‌السلام به همین مضمون می‌فرمایند:

«باارزش‌ترین مردم كسى است كه دنيا را براى خود باارزش نمى‏بيند، بهاى‏ بدن‌هاى شما جز بهشت نيست مبادا به چيز ديگرى معامله كنيد.[14]»
و نیز در حدیثی دیگر قیمت انسان را غیر از دنیا می‌داند.:

«براي آخرت هيچ عوضي وجود ندارد و قيمت نفس (آدمي) دنيا نيست.[15]»
 همچنین امام شناخت منزلت و جایگاه نفس را لازمه علم بشر می‌شمارد، یعنی اگر آدمی منزلت نفس را نشناسد به تعبیر امام نادان است:

«دانشمند كسي است كه منزلت خود را شناخته باشد و براي ناداني شخص همين بس كه منزلت خود را نشناخته باشد.[16]»
به هر میزان شناخت انسان از خود کامل‌تر باشد، رفتارش عاقلانه‌تر خواهد بود؛ یعنی ضریب هوش هیجانی بالاتر خواهد رفت، اما برداشت ناصحیح و یا تلقی نادرست از خود، منشأ بروز رفتارهای نادرست و غیراخلاقی خواهد شد.

[1]. سوره بقره، آیه 30؛ سوره ص، آیه 26، سوره انعام، آیه 165؛ سوره یونس، آیات 14 و 73؛ سوره فاطر، آیه 39.
[2]. سوره سجده، آیه 9؛ سوره حجر، آیه 29؛ سوره ص، آیه 72.
[3]. سوره طه، آیه 122؛ سوره قلم، آیه50.
[4]. إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَالْأَرْضِ والْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَأَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسان (احزاب/72).
[5]. إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْناهُ سَمِيعاً بَصِيرا. إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُورا (دهر/2-3).
[6]. وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّها … (بقره/31).
[7]. وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ …فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلا (اسراء/70).
[8]. حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ (اسراء/70).
[9]. فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها (شمس/8-9).
[10]. هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعا (بقره/29) وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً مِنْه (جاثیه/13).
[11]. وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى‏ شَهِدْن (اعراف/172).
[12]. وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُون (ذاریات/56).
[13].أَلَا إِنَّه‏لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ‏ ثَمَنٌ‏ إِلَّا الْجَنَّةُ فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا (نهج البلاغه، حکمت 456، ص739؛ عبدالواحد تمیمی آمدی، غرر الحكم، ص232).
[14]. إِنَّ أَبْدَانَكُمْ‏ لَيْسَ لَهَا ثَمَنٌ‏ إِلَّا الْجَنَّةُ فَلَا تَبِيعُوهَا بِغَيْرِهَا (محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج‏1، ص141؛ حسن ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص389).
[15]. لَيْسَ عَنِ الْآخِرَةِ عِوَضٌ وَ لَيْسَتِ الدُّنْيَا لِلنَّفْسِ بِثَمَنٍ (عبدالواحد تمیمی آمدی، تصنيف غرر الحكم، ص232).
[16]. الْعَالِمُ مَنْ عَرَفَ قَدْرَهُ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَنْ لَا يَعْرِفَ قَدْرَه‏( نهج البلاغه، خطبه 103، ص191؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج2، ص58‏).

صفحات: 1· 2