که ممکن است کلام یا رفتاری باشد که هدف این رفتار تخلیه هیجان خشم است. چنانکه حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند:«هر کس بر خشم خود غلبه ننماید، عقلش را در اختیار ندارد.[1]»

آنچه از متون دینی و روانشناسی فهمیده می‌شود اصل این قوه برای انسان لازم و ضروری است چراکه به انسان این امکان را می‌دهد تا در برابر فشارهای بیرونی و حملات دشمنان طبیعی و غیرطبیعی از خود دفاع کند و امنیت خویش را برای بقاء تضمین کند؛ اما اگر قوه غضب تحت مدیریت عقل قرار نگیرد می‌تواند آسیب جدی به انسان وارد کند.

 هر انسانی طبیعتاً در مقابل پیشامدهای ناگوار، ناراحت و عصبانی می‌شود، اما اگر عصبانیت خود را مدیریت نکند و کنترل خشم به ‌طور صحیح نداشته باشد، موجب خواری و هلاکتش می‌ شود، به‌طوری‌که شخص در زمان عصبانیت قدرت تفکر نداشته و ممکن است دست به اموری بزند که شایسته مقام انسانیت او نیست و حتی ممکن است در شرایط بحرانی فردی را بکُشد. «به نظر می‌رسد در میان حالت‌های روحی که مردم سعی می‌کنند از آن‌ها بگریزند، خشم ناسازگارترین آن‌ها است. خشم حالتی است که مردم در کنترل آن بسیار ناتوان‌اند.[2]»

شاید شما هم شاهد چنین رفتاری بوده‌اید. برای خرید به سوپرمارکت مراجعه کرده‌اید. در آن مکان مادری را با فرزندش می‌بینید. بعد از چند لحظه‌ای، آن کودک از مادر می‌خواهد که برایش چیپس بخرد اما مادر مخالفت می‌کند. کودک برای رسیدن به هدف خود، موبایل مادرش که در دستش است به زمین می‌اندازد این کار کودک، به‌شدت مادر را عصبانی می‌کند به‌طوری‌که ناخواسته رفتار ناخوشایندی از مادر صورت می‌گیرد و یک سیلی به صورت کودک می‌زند. در این لحظه مادر قادر به بخشیدن نیست و پذیرفتن دلیل منطقی برای او در آن لحظه معنا ندارد؛ و تنها فکرش انتقام‌گیری است. حتی شاهد همین رفتار پرخاشگرانه از کودکان نیز هستیم اگر کودک احساس کند که با این رفتار به هدفش خواهد رسید. تکرار این رفتار در او تقویت می‌شود.

«زیلمن معتقد است: افراد وقتی در این موقعیت‌ها قرارمی گیرند، توهمی از قدرت و آسیب‌پذیری در آن‌ها به وجود می‌آید که حالت تهاجمی را در فرد افزایش می‌دهد زیرا شخص خشمگین از هدایت شناختی بی‌بهره است و به ابتدایی‌ترین واکنش‌ها رو می‌آورد.»[3]
در روایات توصیه‌های برای کنترل این رذیله داریم: پیامبر گرامى اسلام صلی‌الله علیه وآله وسلم  در این زمینه می فرمایند:

هرگاه یکى از شما خشمگین شد، با آب سرد وضو بگیرید، زیرا خشم از آتش است.[4]
حضرت علی علیه‌السلام هم بهترین مردم را کسی می‌داند که در هنگام خشم بردباری کند.[5]

[1]. محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج9، ص4332؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج2، ص305.
2. دانیل گلمن، هوش هیجانی، ص93.
3. همان، ص96.
1. ِإَذا غَضبَ أَحَدَكُم فَليَتَوضَأ بِالمَاءِ عِندَ الغَضَبِ فَإنمَا الغَضَبُ مِنَ النَار(ورام ابن ابی فراس، مجموعةورام، ج1، قم، مطبعة قم، 1375، ص12).
2. خَيرُ النّاسِ مَن اِن اُغضِبَ حَلُمَ (عبدالواحد تمیمی آمدی، غررالحکم، ص285).

صفحات: 1· 2