به گواه تاریخ، زندگی انسان‌ها همواره آمیخته با تلخی‌ها و شیرینی‌ها و دوستی‌ها و دشمنی‌ها بوده است. انسان همان‌گونه که موظف است، رفتاری آمیخته با احترام و ادب در برابر دوستان داشته باشد، در رابطه با دشمنان نیز بهتر است شرط ادب را رعایت کند. دشنام دادن و ناسزاگویی رفتار ناشایستی است که در حق هیچ‌کسی شایسته نیست، حتی اگر کسی انسان را دشنام دهد، بهتر است مقابله‌به‌مثل نشود. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در این زمینه فرموده است: «اگر كسي تو را به آنچه از تو مي‏داند، دشنام گويد، تو به آنچه از او مي‏داني، وي را دشنام مگو تا پاداش كار نصيب تو شود و وبال آن به او بازگردد.[1]»

ناسزاگویی در برابر دشمن مورد تأیید آموزه‌های دینی نیست؛ «زیرا خداوند شخص بدزبان و بدگو را دشمن می‌دارد.[2]»

حضرت علی علیه‌السلام همین توصیه را به یارانش داشت، هنگامی‌که شنید عده‌ای از یارانش به‌وقت نبرد صفین به اهل شام دشنام می‌دهند؛

«من خوش ندارم شما دشنام دهنده باشيد، ولي اگر كردارشان را تعريف و حالات آنان را بازگو مي‏كرديد، به سخن راست، نزديك­تر و عذرپذيرتر بود. خوب بود به‌جای دشنام به آنان مي‏گفتيد:… بين ما و آنان اصلاح فرما و آنان را از گمراهي به راه راست هدايت كن تا آنان كه جاهل‌اند، حق را بشناسند و آنان كه با حق مي‏ستيزند، پشيمان شوند و به‌حق بازگردند.[3]»
رعایت ادب و حسن گفتار و برخورد کریمانه با سفیهان و نادانان از امتیازات بندگان خاص خداوند است. آیات قرآن مؤید این مدعی است:

«بندگان خاص خداوند رحمان، كسانى هستند كه با آرامش و بى‏تكبر بر زمین راه مى‏روند و هنگامی‌که جاهلان آن‏ها را مخاطب سازند و سخنان نابخردانه گویند (به آن‏ها سلام مى‏گویند) و با بى‏اعتنایى و بزرگوارى مى‏گذرند.[4]»

[1]. إِذَا سَبّکَ رَجُلٌ بِمَا یَعلَمُ مِنکَ فَلا تَسُبُّه بِمَا تَعلَم مِنه فَیَکُونُ أَجَرَ ذَلِکَ لَکَ وَ وَبَالَه عَلَیه (نهج الفصاحه، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، جاویدان، 1362، ص278).
[2]. ِانّ اللَّه لا يُحِبّ الفُحش (همان، ص276؛ علیرضا صابری یزدی، الحكم الزاهرة، ترجمه محمد رضا انصاری محلاتی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1375، ص517).
5. إِنِّي أَكْرَهُ لَكُمْ أَنْ تَكُونُوا سَبَّابِينَ وَ لَكِنَّكُمْ لَوْ وَصَفْتُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ ذَكَرْتُمْ حَالَهُمْ كَانَ أَصْوَبَ فِي الْقَوْلِ وَ أَبْلَغَ فِي الْعُذْرِ وَ قُلْتُمْ مَكَانَ سَبِّكُمْ إِيَّاهُمْ اللَّهُمَّ احْقِنْ دِمَاءَنَا وَ دِمَاءَهُمْ وَ أَصْلِحْ ذَاتَ بَيْنِنَا وَ بَيْنِهِمْ وَ اهْدِهِمْ مِنْ ضَلَالَتِهِمْ حَتَّى يَعْرِفَ الْحَقَّ مَنْ جَهِلَهُ وَ يَرْعَوِيَ عَنِ الْغَيِّ وَ الْعُدْوَانِ مَنْ لَهِجَ به (نهج البلاغه، خطبه 206، ص429).
[4]. و‌عِبادُ الرَّحمنِ الَّذینَ یمشونَ عَلَی الاَرضِ هَونًا و اِذا خاطَبَهُمُ الجهِلونَ قالوا سَلاما (فرقان/63).